Mnóstwo emocji, straszenie prokuraturą i kontrolami, uchwały bez uzasadnienia, liczne apele i interpelacje poselskie, petycja Związku Powiatów Polskich i w końcu koronawirus - wokół aptecznych dyżurów w tym roku działo się nadzwyczaj dużo. Nadal jednak brakuje kropki na „i”, czyli nowelizacji feralnego art. 94 Prawa farmaceutycznego. Kiedy w końcu do lamusa przejdą nieżyciowe przepisy?
O tym, że obowiązek pełnienia dyżurów, to postkomunistyczny relikt, który zupełnie nie przystaje do dzisiejszych realiów, aptekarze mówią od lat. W PRL-u apteki były państwowe i państwo płaciło za dyżury nocne. Po tamtych czasach pozostał nakaz pełnienia dyżurów (zgodnie z art. 94 rozkład godzin pracy na danym terenie określa w drodze uchwały rada powiatu). O zapłacie za nie nie ma mowy.
Rekompensatą za pełnienie dyżuru nocnego jest możliwość pobierania 3,2 zł od pacjenta (niezależnie od ilości wydanych produktów i realizowanych recept). To kwota ustalona w 2013 r. I co trzeba podkreślić, nie można jej pobierać w niedziele, święta i inne dni wolne od pracy. Praktyka zaś jest taka, że wiele aptek w ogóle nie pobiera tej opłaty, bo doliczanie jej do rachunku jest negatywnie odbierane przez pacjentów.
Nieżyciowość art. 94 dobitnie pokazała wiosenna odsłona epidemii koronawirusa: kiedy miliony pacjentów przypuściły szturm na apteki, kiedy niektóre apteki zostały zamknięte z powodu kwarantanny czy zakażeń lub były skazane na pracę w dwóch osobnych zespołach, kiedy wielu pracowników aptek w trakcie lockdownu musiało zostać w domu, żeby zająć się dziećmi, kiedy wielu aptekarzy pracowało dzień w dzień po kilkanaście godzin. W obliczu pandemii wiele aptek z uwagi na ograniczone możliwości - głównie kadrowe czy też ekonomiczne - zdecydowało się zawiesić dyżury. Skąd więc te wszystkie emocje wokół dyżurów nocnych, a konkretnie - wokół niedyżurowania aptek?
Kiedy emocje biorą górę
Przede wszystkim z bezsilności. Bezsilności pacjentów, którzy całowali klamkę apteki lub jechali kilkanaście kilometrów, żeby zobaczyć na drzwiach kartkę z napisem „nieczynne”. Bezsilności samorządowców, którzy uchwalają rozkłady pracy godzin aptek i nie mają żadnych narzędzi do tego, żeby egzekwować prawo miejscowe od właścicieli aptek lub po prostu nie mają wiedzy o obowiązujących przepisach. Bezsilności resortu zdrowia, który od kilku lat ma propozycje rozwiązania problemu (chociażby ze strony samorządu aptekarskiego czy Związku Powiatów Polskich) i do tej pory pracuje nad finalnym rozwiązaniem. Bezsilności parlamentarzystów, którzy zgłaszają kolejne interpelacje (po myśli pacjentów, samorządowców czy samorządu aptekarskiego) i otrzymują na nie kolejne odpowiedzi, z których niewiele wynika. I w końcu bezsilności aptekarzy, która sprowadza się nie tylko do ekonomicznego, a raczej braku ekonomicznego wymiaru dyżurów. Te wszystkie emocje wokół dyżurów biorą się z tego.
„Apteki nie dyżurują. Starostwo zapowiada interwencję”, „Gdzie kupić leki w święta? Apteki nie przestrzegają harmonogramu dyżurów”, „Po godz. 22 apteki nie dyżurują” – to niektóre z nagłówków artykułów z prasy lokalnej, jakie ukazały się w ostatnich miesiącach. Co rusz wybuchają kolejne afery typu „jakim prawem apteka X nie dyżuruje”, skargi, oskarżenia, gorące wymiany zdań, komentarze, które często sprowadzane są do jednego mianownika: to wina aptekarzy.
Braki kadrowe i nieopłacalność nocnych dyżurów - takie powody niedyżurowania podali właściciele aptek z 20-tysięcznego Andrychowa (powiat wadowicki). Sytuacja trwała kilka miesięcy. Pacjenci byli odsyłani do aptek dyżurujących w Wadowicach. W sprawą włączyła się rada seniorów. Bez skutku. W końcu wicestarosta zaapelowała do aptekarzy, żeby w „trosce o mieszkańców, a w szczególności o ich zdrowie” otworzyli apteki w nocy, dni wolne i święta. We wrześniu andrychowscy farmaceuci wrócili do pełnienia dyżurów.
Zawiadomienie do prokuratury
Ale nie wszędzie udaje się rozwiązywać problemy w taki sposób. Spór wokół dyżurów w powiecie kartuskim zaczął się od petycji, którą w imieniu mieszkańców zgłosił Tyberiusz Kriger, miejski radny. Pytał w niej, dlaczego nie można w Kartuzach nocą zrealizować recepty na leki. W dyskusję włączyli się aptekarze z Kartuz i mgr farm. Mariusz Politowicz z Naczelnej Rady Aptekarskiej. Co zrobił starosta kartuski Bogdan Łapa? W oświadczeniu stwierdził, że rada powiatu ustalając godziny pracy aptek, wykonała swój obowiązek ustawowy wynikający z Prawa farmaceutycznego. „Podjęliśmy decyzję o zawiadomieniu prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez właścicieli aptek, wyznaczonych do pełnienia dyżurów. Naszym jedynym celem jest zapewnienie dostępności do leków w porze nocnej mieszkańcom powiatu kartuskiego i dołożymy wszelkich starań, aby jak najszybciej tę dostępność przywrócić” - napisał we wrześniu starosta kartuski.
Jest jeszcze inna „strategia” – przyjmowanie rozkładu pracy aptek bez opinii rady aptekarskiej, co jest w sprzeczności z zapisami Prawa farmaceutycznego. Tak stało się we wrześniu w Łomży. Temat trafił na sesję rady miasta, dlatego że jedyna całodobowa apteka w tym mieście ograniczyła godziny swojego otwarcia. Władze Łomży opracowały tymczasowy harmonogram pracy aptek, ważny przez trzy miesiące, czyli do końca 2020 r. - Jako samorząd zgodnie z przepisami musimy zapewnić mieszkańcom całodobowy dostęp do leków - mówił na sesji rady miasta prezydent Łomży Mariusz Chrzanowski. Czy tak podjęta uchwała jest ważna? - Jeśli wojewoda się nie dopatrzy tego rażącego naruszenia przepisów, uchwała będzie ważna - tłumaczy mgr farm. Mariusz Politowicz z NIA. - Potem zostaje wniosek do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, który ją anihiluje bez litości.
Unieważnienie uchwały przez WSA, wstecznie ją usuwa z obrotu prawnego. Gdyby więc WIF wszczął postępowanie przeciw aptece za niedyżurowanie, będzie zmuszony je umorzyć. Podobnie brak uchwały nie daje podstaw do wszczęcia postępowania np. przez WIF i OROZ.
Ważny interes ludności, a nie aptek
Kolejny przykład: powiat szczycieński. W tym przypadku uchwałą dotyczącą rozkładu pracy aptek zajął się WSA w Olsztynie. Rozkład dyżurów uzyskał pozytywną opinię wójtów i burmistrzów z powiatu. Negatywną opinię zaś wydał prezes OIA w Olsztynie. Jedna ze spółek prowadząca apteki na tym terenie zdecydowała się wnieść skargę na uchwałę. Skarżący wskazał m.in. na negatywną opinię OIA, brak uzasadnienia uchwały i na to, że w nierównym stopniu obciążyła ona dyżurami apteki należące do spółki, nie uwzględniając wszystkich podmiotów działających na terenie powiatu szczycieńskiego (w powiecie działają 24 placówki, a dyżury miało pełnić tylko 12 z nich).
Starosta w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie. Wskazał, że wojewoda „ocenił uchwałę jako prawidłową nie tylko pod względem formalnym(...)” i „realizującą założony przez ustawodawcę cel - zaspokojenie potrzeb mieszkańców w dostępie do pomocy farmaceutycznej”. WSA w Olsztynie zdecydował się oddalić skargę.
„Argumentacja skarżącej sprowadza się do trudności kadrowych i finansowych, jak również arbitralnej ingerencji Rady Powiatu w zasadę swobody działalności gospodarczej. Tymczasem Rada Powiatu, podejmując uchwałę, nie mogła brać pod uwagę hipotetycznych trudności, jakie może mieć podmiot prowadzący aptekę w zrealizowaniu obciążającego go, a wynikającego wprost z ustawy obowiązku. Pełnienie dyżurów nocnych i podczas dni wolnych od pracy wchodzi w zakres ustawowych zadań aptek ogólnodostępnych. Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia prawa poprzez władcze i arbitralne działanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, a to dlatego, że to delegacja zapisana w Prawie farmaceutycznym nakłada na radę każdego powiatu obowiązek podjęcia uchwały w przedmiocie ustalenia rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych na danym terenie" – pisze WSA w uzasadnieniu.
A co z zarzucanym nieodniesieniem się do negatywnej opinii OIA? Sąd uznał, że argumenty wskazane w tej opinii „nie mogły rzutować na postanowienia uchwały”. - Art. 94 PF pozwala powiatom na ignorowanie oczywistych trudności uniemożliwiających pełnienie dyżurów przez apteki – komentuje Politowicz. - Również zakres i procedura opiniowania projektu uchwały zawiera wewnętrzny mechanizm, który doprowadza do jedynych możliwych skutków, czyli powzięcia uchwały wbrew opinii aptek. Dlaczego wójtowie lub burmistrzowie mieliby być przeciwni dyżurom, które są na koszt i odpowiedzialność personelu aptek? Generuje to kaskadę konfliktów na linii powiat – apteki – pacjenci. Pozwala również sądom na wydawanie wyroków o treści jak w komentowanym orzeczeniu z Olsztyna, ale na szczęście tylko w przypadku wspomnianej argumentacji. Gdy używana jest inna argumentacja, wyroki są korzystne dla aptek.
Politowicz w 2016 r. sam wygrał ze swoją radą powiatu, uzyskując prawomocny wyrok unieważniający jej uchwałę. Powody jego wygranej były dwa: po pierwsze - uchwale brakowało uzasadnienia i po drugie – cytat z orzeczenia - „szczególna rola apteki (...) nie może być jednak podstawą do nadmiernego obciążenia [jej] obowiązkiem pracy we wskazanych porach i nie może mieć charakteru dowolnego”.
Noc nie w aptece
Co jakiś czas pojawiają się inicjatywy zmierzające do zmiany art. 94 Prawa farmaceutycznego. Jedną z nich w maju br. zainicjował „Magazyn Aptekarski”. Poprzedziły ją konsultacje w środowisku aptekarskim. Na podstawie opinii farmaceutów wypracowaliśmy rekomendacje zmian przepisów. Zgodnie z nimi dyżury nocne powinny być dobrowolne i płatne, muszą stać się usługą farmaceutyczną rozliczaną tam samo jak inne usługi medyczne. Ponadto rozkład godzin pracy aptek powinien być dostosowany do potrzeb ludności i możliwości aptek, czyli powinny one np. dyżurować w godzinach największej sprzedaży leków Rx (w godz. 21-24 i w godz. 5-7). Wskazywaliśmy wówczas także, że za ustalanie rozkładu godzin pracy powinni odpowiadać wojewodowie po zasięgnięciu opinii izb aptekarskich, a za rozliczanie – oddziały NFZ.
W czerwcu otrzymaliśmy odpowiedź. - Wiele z zaprezentowanych postulatów jest rozważanych przez Ministerstwo Zdrowia i poddawane analizom – napisał wiceminister zdrowia Maciej Miłkowski.
„Obecnie w resorcie rozważa się możliwość zmiany obowiązujących przepisów prawa w zakresie dyżurów nocnych, świątecznych i w dni wolne od pracy pełnionych przez apteki ogólnodostępne. Dyskutowane były, i nadal są, różne warianty - włącznie z aspektem dofinansowywania działalności aptek w porach nocnych oraz dni wolne od pracy z poziomu samorządowego, jak również ustawowych mechanizmów pozwalających na skuteczne egzekwowanie prawa stanowionego na ich terytorium. Materia ta, jako związana z organizacją i zadaniami jednostek samorządu terytorialnego, wykracza poza wyłączne kompetencje Ministra Zdrowia, dlatego niezbędne są szerokie konsultacje międzyresortowe, jak i społeczne” - informuje resort.
Do tej pory jednak nie odbyły się zapowiadane konsultacje. Jesienią zapytaliśmy ministerstwo o to, kiedy zostaną one ogłoszone. Ale konkretna data nie została wskazana. Nieco więcej o tym, jak może zostać rozwiązana kwestia finansowania dyżurów, dowiedzieliśmy się niedawno ze stanowiska Ministerstwa Zdrowia, które trafiło do senackiej komisji praw człowieka, praworządności i petycji.
Resort wskazał w nim, że obecnie nie ma potrzeby wyznaczania do pełnienia dyżurów aptek w miastach liczących powyżej 25 tys. mieszkańców. - W takich miastach liczba potencjalnych klientów aptek jest większa, zatem nie ma potrzeby dopłaty do usługi, która może być realizowana w sposób umożliwiający osiągnięcie zysku przez podmiot prowadzący aptekę, jak również że do osiągnięcia tego celu wystarczy finansowanie dyżurów jednej apteki, a nie dwóch jednocześnie jak proponują wnioskodawcy - pisze Miłkowski w piśmie do komisji.
Zapłaci NFZ i samorządy?
W ocenie resortu zdrowia część kosztów aptecznych dyżurów powinien ponosić samorząd. Ministerstwo w tej chwili stoi na stanowisku, że do godz. 23 pełnienie dyżurów mogłoby być finansowane przez NFZ, a „w sytuacji, gdy starosta uzna, że apteka powinna być czynna dłużej w porze nocnej, dyżur powinien być finansowany z lokalnego budżetu”.
- Powyższe wynika nie tylko z analizy przeprowadzonej przez ministerstwo, która wykazała, że praktycznie pomiędzy godz. 23.30 a 6.00 rano w zasadzie nie sprzedaje się leków refundowanych czy na receptę, ale również z sygnalizowania przez podmioty prowadzące apteki, że klienci odwiedzają apteki dyżurne głównie do północy, zaś później ruchu na ogół już nie ma wcale - pisze Miłkowski.
Wiceminister wskazuje, że dyżury aptek powinny być dostosowane do realnego zapotrzebowania na te usługi, „bez nadmiernego obciążania pracujących w nich farmaceutów”. - Minister zdrowia popiera inicjatywę uregulowania powyższej problematyki i kończy pracę nad własną propozycją, która będzie dążyć do zaproponowania modelu dyżurów aptek, by godzić interesy wszystkich jego uczestników.
A posłowie piszą interpelacje
W ciągu ostatnich miesięcy wielu posłów – zarówno tych z opozycji, jak i z partii rządzącej – składało interpelacje i zapytania dotyczące dyżurów. W listopadzie głos zabrał Marek Polak z PiS. - W ostatnim czasie pojawia się wiele informacji o nierealizowaniu wspomnianego obowiązku przez apteki i niemożności wyegzekwowania go przez samorządy powiatowe - czytamy w jego interpelacji. - Środowisko farmaceutów podnosi, iż uchwalane przez rady powiatów harmonogramy godzin pracy stanowią ograniczenie ich swobody działalności gospodarczej. Właściciele i kierownicy aptek wskazują także, iż powodem uchylania się od dyżurów nocnych i świątecznych jest niska rentowność uzyskiwana przez apteki w tym czasie.
Poseł PiS zauważa, że zarówno farmaceuci, jak i samorządowcy „jako remedium na opisany problem wskazują możliwość dofinansowywania działalności aptek w porach nocnych oraz dni wolne od pracy. W ślad za takim wsparciem zasadne wydaje się być uchwalenie ustawowych mechanizmów pozwalających na skuteczne egzekwowanie prawa stanowionego na terytorium każdego powiatu”.
W odpowiedzi wiceministra Miłkowskiego na tę interpelację nie znajdziemy jednak konkretów. - Minister Zdrowia od dłuższego czasu rozważał możliwość zmiany obowiązujących przepisów prawa w zakresie dyżurów nocnych, świątecznych i w dni wolne od pracy pełnionych przez apteki ogólnodostępne. Dyskutowane były, i nadal są, różne warianty reorganizacji dyżurów - włącznie z aspektem dofinansowywania działalności aptek w porach nocnych oraz dni wolne od pracy - czytamy w odpowiedzi na interpelację.
Dalej zaś Miłkowski informuje, że w resorcie zdrowia „trwają prace finalizujące zmiany prawa w przedmiotowym zakresie, zatem nie jest możliwe przedstawienie wszystkich szczegółowych rozwiązań dotyczących dyżurów aptecznych”. Wciąż więc nie wiadomo, kiedy ministerstwo przedstawi swoje rozwiązanie. Ma ono - jak zapowiada resort – „dążyć do zoptymalizowania problemu dyżurów aptek i pogodzenia interesów wszystkich jego uczestników”.
W czym więc problem? Dlaczego wciąż nie widać na horyzoncie nowelizacji art. 94? Inne światło na ten problem rzucił poseł Lewicy Robert Kwiatkowski. W swojej interpelacji przywołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z listopada ub.r. i zwrócił uwagę na to, że organizacja i finansowanie opieki zdrowotnej to zadanie władz centralnych, a nie samorządów. Jego zdaniem więc dyżury apteczne powinny być finansowane przez państwo np. za pośrednictwem NFZ.
- Ustawodawca powinien dać samorządom, za pośrednictwem NFZ, narzędzie finansowe pokrywania aptekarzom dyżurów nocnych pracy aptek - napisał Kwiatkowski w swojej wrześniowej interpelacji. - Dopiero wówczas samorządy, powinny uzyskać też wnioskowane przez nie możliwości sankcji karnych i finansowych względem podmiotów niepodporządkowujących się rygorom ustawy z zakresie dyżurów nocnych aptek. Być może kwestie kontraktów z aptekami w przedmiocie zakontraktowania usługi nocnych dyżurów powinien przejąć NFZ, a samorząd tylko uchwalałby plan dyżurów nocnych aptek.
Strategiczny dokument ramowy
Co dalej? Jedyną perspektywę czasową w kontekście zmian dotyczących aptecznych dyżurów wskazuje „Strategia na rzecz rozwoju aptek” podpisana przez Ministerstwo Zdrowia i Naczelną Izbę Aptekarską na początku października br. Strony zobowiązały się do „unormowania zasad i warunków pełnienia przez apteki ogólnodostępne dyżurów w porze nocnej, w niedziele, święta i inne dni wolne od pracy, w sposób, który zagwarantuje ustalenie i zaspokojenie rzeczywistych potrzeb ludności, przy równoczesnym stworzeniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych, które pozwolą aptekom na efektywne wykonywanie ich zadań bez ponoszenia strat” - czytamy w strategii.
To dość ogólne i niewiele mówiące zobowiązanie. Nie precyzuje konkretnie, w jaki sposób mają być finansowane dyżury. Ważne jest jednak to, że strony ustaliły rozwiązanie tej kwestii w pierwszej połowie 2021 r. Musimy więc się na razie uzbroić w cierpliwość.
POLECAMY
Leki nie tylko z apteki. Czy ktoś powstrzyma internetowych handlarzy?
W internecie można kupić wszystko. To niewątpliwe udogodnienie, które zwłaszcza w dobie pandemii ułatwia nam wiele spraw. Jednak niektórych towarów w internecie być nie powinno, a są, stanowiąc pokusę dla nieświadomych zagrożenia pacjentów.
Czytaj więcej
![Zawód farmaceuty i światełko w tunelu [FELIETON]](https://prowly-uploads.s3.eu-west-1.amazonaws.com/uploads/landing_page/template_background/117288/458621a93e66336736eaa8a415c1463e.jpg)
Zawód farmaceuty i światełko w tunelu [FELIETON]
Ustawa o zawodzie farmaceuty to akt prawny, na który czekają farmaceuci od czasów jeszcze przed moimi narodzinami. Teraz, w dobie pandemii, wydaje się że to ostatni moment, aby włączyć farmaceutów oficjalnie – jako zawód medyczny – w opiekę nad pacjentem.
Czytaj więcej
