- 2021 może być, paradoksalnie, bardzo dobry dla rynku. Są bowiem do odrobienia zaległości z tego roku. Mam nadzieję, że ludzie zaczną być wreszcie leczeni, że zostaną utrzymane i wdrożone nowe programy profilaktyczne. Zyska wówczas pacjent, a przy okazji cały przemysł farmaceutyczny. Wzrośnie sprzedaż w aptekach – będzie sprzedawało się więcej leków, również tych droższych - mówi dr Jarosław Frąckowiak, prezes PEX PharmaSequence, firmy analizującej rynek farmaceutyczny.
Jak bardzo pandemia koronawirusa wpłynęła na rynek apteczny w 2020 r.?
W sposób diametralny. Rynek farmaceutyczny nigdy już nie będzie taki jak wcześniej. Co z jednej strony jest dobre, a z drugiej niekoniecznie. Odnotowaliśmy przede wszystkim zaburzenia w sprzedaży (wyniki badań na podstawie danych PEX PharmaSequence – panel reprezentatywny 6 200 aptek). Przyczyniła się do tego m.in. panika na rynku, która miała miejsce w marcu-kwietniu. Wszyscy zaczęli robić zapasy lekowe. W przeciągu tygodnia przez apteki przewinęło się 20 mln pacjentów, a nie jak dotychczas średnio 10-12 mln. Apteki dały sobie świetnie radę ze zwiększonym popytem, dobrze poradziły sobie również firmy dystrybucyjne. To był duży sprawdzian, który dystrybucji farmaceutycznej udało się wspaniale zdać. Potem był lockdown i „społeczny areszt domowy”. Nastąpił zwrot w drugą stronę. Ludzie przestali chodzić do aptek, bo mieli już zrobione zapasy i nie mieli tak prostego jak przed pandemią dostępu do aptek. Jednak – i w tym okresie - odnotowywaliśmy skoki sprzedaży poszczególnych produktów np. ibuprofenu, witaminy C, leku na malarię, itd. Pacjenci byli wyczuleni na wszelkie informacje, jakie pojawiały się w mediach, że coś działa lub nie, próbowali coś kupować. Zwiększało się na coś zapotrzebowanie, a później nagle sprzedaż gwałtowanie spadała.
Ale teoretycznie zapasy się kiedyś kończą, a apteki nigdy nie zostały zamknięte.
Tak, ale zdarzyło się jeszcze coś, co miało znaczny wpływ na rynek. Coś nieoczekiwanego, chociaż jak się spojrzy na to z perspektywy czasu – prostego i przewidywalnego – obostrzenia spowodowały polepszenie naszej ogólnej zdrowotności. Bo jeżeli nie wychodziliśmy zbyt często na powietrze, nie cierpieliśmy wiosną na alergie. Czyli leki przeciwalergiczne nie były w tym roku jak zwykle hitem w okresie pylenia, sprzedawały się znacznie gorzej. Przestaliśmy również chorować na różnego rodzaju infekcje. Wiosną, kiedy sezon przeziębień trwa jeszcze na dobre, my praktycznie w ogóle się nie kontaktowaliśmy, a gdy już wyszliśmy z domów, zakładaliśmy maseczki – transmisja wszelkich wirusów, bakterii, wszystkiego co można przenieść przez dotyk lub powietrze, była więc mocno ograniczona. Pacjenci mieli więc zrobione zapasy leków na przeziębienie i nie chorowali – a rynek zaczął „siadać” i do tej pory – w wielu kategoriach – nie wrócił nawet do stanu z zeszłego roku. Z wyjątkiem momentu, kiedy zaczynała się druga fala epidemii i pacjenci ponownie ruszyli do aptek.
Ale taka panika zakupowa jak wiosną chyba się już nie powtórzyła.
Zgadza się, było już znacznie spokojniej. Wydaje się, że kształtuje się teraz inny, ale chyba już trwały model zakupowy, który polega na tym, że rzadziej chodzimy do apteki, ale kupujemy znacznie więcej. Zaobserwowaliśmy to już w momencie, gdy przez jakiś czas było dobrze - niemal „bezpandemicznie” i nie mieliśmy narzuconych prawie żadnych obostrzeń. Teraz rzadziej kupujemy leki, ale jeżeli już jesteśmy w aptece, to nasz koszyk zawiera więcej produktów, jest droższy, płacimy więcej. I tak prawdopodobnie, przynajmniej na razie, zostanie. Niestety drastycznie spadła sprzedaż tak zwanych produktów lifestylowych, czyli np. kosmetyków. Przewidujemy jednak, że jeżeli epidemia „odpuści” sprzedaż tego typu asortymentu wróci do poziomów, jakie osiągała wcześniej.
Wspomniał pan na początku, że rynek farmaceutyczny nigdy nie będzie już taki jak wcześniej i to z jednej strony dobrze. Co miał pan konkretnie na myśli?
Wprowadzenie cyfryzacji. To ona praktycznie umożliwiła nam funkcjonowanie w tym trudnym czasie. Bez e-recepty i teleporad bylibyśmy odcięci od leczenia. E-recepta była już na szczęście gotowa, teleporadę trzeba było natychmiast wprowadzić i to się udało. Ludzie długo nie chcieli zrezygnować z recept, papierowych – życie jednak to wymusiło.
Które apteki zyskały, a które straciły na pandemii?
Największe straty odnotowują apteki przy przychodniach i szpitalach. Do czasów pandemii, dzięki lokalizacji, radziły sobie znakomicie. Teraz gdy ludzie nie chodzą do przychodni, a w szpitalach brakuje miejsc lub świadczenia są przekładane, te apteki praktycznie nie funkcjonują. Z oczywistych względów straciły również te usytuowane w najlepszych galeriach, przy handlowych ulicach. Zyskały natomiast indywidualne, położone w niezbyt atrakcyjnych lokalizacjach, na osiedlach, tam gdzie się śpi. Apteki nadal znikają z rynku, jak to miało miejsce w latach poprzednich. Więc przyczyną nie jest tylko COVID-19. Rosną natomiast obroty tych, które pozostały. Nie zmieniła się za to marżowość – nadal stoi w miejscu lub spada.
Wielu pacjentów zamiast stacjonarnej apteki wybiera teraz zakupy przez internet?
Na samym początku epidemii odnotowaliśmy mniej więcej 100 proc. wzrost sprzedaży wysyłkowej. Teraz nie jest on już aż tak duży, ale ten kanał na pewno będzie się rozwijał. Główną wadą tego typu sprzedaży jest jednak to, że przez internet nie zrealizujemy recepty. Dlatego rozwijać może się sposób sprzedaży „click and collect”, który już funkcjonuje i polega na tym, że towar zamawiamy przez internet i odbieramy go w wybranej stacjonarnej aptece. Świetnie sobie radzą także wyszukiwarki dostępności leków.
Czego możemy się spodziewać w najbliższym czasie?
Jeśli chodzi o rozwój rynku, to ostatnie dni pokazują, że multidemii nie będzie lub nie będzie miała dużego nasilenia. Multidemią nazywam efekt covid i sezonu przeziębień. Spada liczba przeziębień, a wnioskujemy to na podstawie spadku liczby sprzedawanych produktów na przeziębienie. To prawdopodobnie wynik nałożonych jakichś czas temu obostrzeń, czyli jednak pewnego rodzaju kwarantanny.
Co to oznacza dla rynku?
Kategoria "przeziębienia jesienne" bardzo mocno wpływała na wartość rynku. Możemy się więc spodziewać, że rynek urośnie 2-2,5 proc., być może poniżej 2 proc. wartościowo. To 3-5 razy mniej niż to było spodziewane. Nasze prognozy z początku 2020 r. absolutnie się więc nie sprawdziły, bo szacowaliśmy 5-6 proc. wzrost rynku. Później prognozowaliśmy, że będzie dobrze, jeżeli rynek wyjdzie ponad zero i zdaje się, że zmierzamy ku realizacji takiego scenariusza.
Co może nas czekać w 2021 roku?
Zapewne możemy się spodziewać – ja to nazywam OEZ, czyli: Odroczonego Efektu Zdrowotnego. W trakcie zaostrzenia pandemii szpitale wykonywały nawet 70 proc. mniej świadczeń, od miesięcy mamy utrudniony dostęp do POZ-ów, specjalistów, jest mniej inicjacji nowych terapii. Mamy dramat w onkologii, bo odnotowano 25 proc. mniej rozpoznanych przypadków. Czy ich nie ma? Chyba nikt w to nie uwierzy. Problemy niestety narastają. Ludzie wciąż tak samo chorują, tylko, często, nie ma ich jak zdiagnozować. Przez telefon nikt przecież nie zajrzy do ucha, gardła, nie pobierze krwi, nie zrobi badania wysiłkowego itd. W przyszłym roku, gdy epidemia trochę „odpuści” i lekarze zaczną przyjmować – ludzie szturmem do nich ruszą. Pacjenci będą w gorszym stanie, bo choroba będzie się rozwijać, a dojdą jeszcze nowi niezdiagnozowani. Pamiętajmy, że społeczeństwo nie przestało się starzeć.
Jest szansa, że rynek w 2021 r. się odbije?
Tak, 2021 r. może być, paradoksalnie, bardzo dobry dla rynku. Są bowiem do odrobienia zaległości z tego roku. Mam nadzieję, że ludzie zaczną być wreszcie leczeni, że zostaną utrzymane i wdrożone nowe programy profilaktyczne. Zyska wówczas pacjent, a przy okazji cały przemysł farmaceutyczny. Wzrośnie sprzedaż w aptekach – będzie sprzedawało się więcej leków, również tych droższych. Jednak jeżeli epidemia nie ustanie, a szczepienia, w których pokładana jest wielka nadzieja, nie przyniosą oczekiwanego skutku, to niestety najbardziej odbije się to na pacjentach. Ekonomia może zdusić wszelkie programy pomocowe i możliwość skorzystania z opieki zdrowotnej. Bądźmy jednak optymistami.
Rozmawiała Emilia Załeńska-Zduniak
Rozmówca: dr Jarosław Frąckowiak, prezes PEX PharmaSequence sp. z o.o., e-mail: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl
POLECAMY
Leki w automatach vendingowych? Tego chcą posłowie Koalicji
- Czy możliwe jest podjęcie i przeprowadzenie inicjatywy legislacyjnej zmierzającej do zapewnienia prawnej i faktycznej dopuszczalności sprzedaży produktów medycznych pierwszej potrzeby, przeznaczonych do obrotu pozaaptecznego, w nowoczesnych, samoobsługowych automatach ...
Czytaj więcej
